गॅस गिझर वर बोलू काही accuman gas geyser lanja

..........गॅस गिझरवर बोलू काही.........

सध्या टि व्ही, वर्तमानपत्र व विशेष करून सोशल मेडीयावर गॅस गिझर विषयी अनेक बातम्या, तर्क वितर्क मांडले जात आहेत. तसेच ते वाचून  गॅस गिझर वापरत असणाऱ्या अनेक लोकांचे मला फोन-मेसेज आले, काही जण प्रत्यक्ष येऊन भेटले. मला न ओळखणाऱ्या माझ्या शहराबाहेरील लोकांना सुद्धा थोडीफार माहिती द्यावी म्हणून हे लेखन.

मूळ मुद्दा चर्चा करण्याआधी एका प्रश्नाचे उत्तर द्या. समजा एका ट्रकचा अपघात झाला तर दोषी कोण? ट्रक कंपनीचा मालक दोषी? ट्रक दोषी? ट्रकचा मेन्टेनन्स ठेवणारा दोषी? की ट्रकचालक दोषी? इतके जण ट्रक चालवतात मग हजारातल्या एका ट्रकचा अपघात झाला तर नक्कीच ट्रक कंपनीचा मालक किंवा सगळे ट्रक दोषी नसावेत हे प्रथमदर्शनी समजण्याएवढे आपण सुज्ञ आहात. एक तर ट्रकचा मेन्टेनन्स वेळेवर व व्यवस्थित न ठेवल्यामुळे इंजिन मध्ये बिघाड झाल्याने किंवा  चालकाचे नियंत्रण नसल्याने किंवा रोडवर अनपेक्षित काहीतरी असल्याने.. यापैकी कोणत्या तरी कारणाने अपघात झाला असावा असे आपण म्हणतो. मित्रहो, कोणत्याही वस्तूला स्वतःची अशी बुद्धी नसते. म्हणूनच त्या निर्जीव संबोधल्या जातात. जेव्हा एखादा अपघात होतो तेव्हा त्या वस्तूवर खापर फोडणे सोपे असते. पण खरा दोषी बर्‍याच वेळा वस्तूचा वापर करणारा किंबहुना वापर करणाऱ्याचे अज्ञान असते. कॉम्प्युटरमुळे चुकीचे मार्क आले असे आपण म्हणतो, पण दोष की बोर्ड अॉपरेट करणाऱ्याचा असतो.

आता गॅस गिझर विषयी विस्तृत चर्चा करुया.

आंघोळीसाठी पाणी गरम करणारे उपकरण म्हणजे गॅस गिझर. नळ चालू झाला म्हणजेच पाणी चालू झाले की क्षणभर स्पार्कींग होऊन आपोआप गॅस चालू करून पाणी गरम करणे याचे काम. तसेच नळ (पाणी) बंद झाला की आपोआप गॅस बंद.

आता हे उपकरण वापरण्यात संभाव्य धोका कोणता ते बघा. लहानपणी आपण पेटत्या  मेणबत्तीवर ग्लास उपडा ठेवला की मेणबत्ती विझते हे पाहिले आहे.  या केसमध्ये मेणबत्ती किंवा ग्लास खराब होता का? नाही. मेणबत्ती विझवण्याचे कारण अॉक्सिजनची कमी.

जसे मेणबत्ती ज्वलनासाठी अॉक्सिजनचा वापर होतो तसे गॅसची फ्लेम अॉक्सिजनचा वापर करते. आणि जर बाथरूममध्ये गॅस गिझर बसवला असेल व बाथरूममध्ये पुरेशी हवा खेळती नसेल तर ज्वलनामूळे अॉक्सिजनची कमी निर्माण होऊन आत असलेल्या व्यक्तीला श्वास घ्यायला त्रास होण्यास सुरुवात होते व असेच जास्त वेळ चालू राहिल्यास चक्कर येऊ शकते. म्हणून 

"जर बाथरूममध्ये गॅस गिझर बसवायचा असेल तर बर्‍यापैकी मोठी खिडकी बाथरूमला हवी व ती बंद नसावी".

खिडकी नसलेल्या वा खिडकी बंद असलेल्या जागी, व्हेंटिलेशनची कमतरता असलेल्या जागी गॅस गिझर इन्स्टॉलेशन करणे हा दोष त्या वस्तूचा नाही. हा दोष अज्ञानाचा आहे जे चुकीची जागा टाळण्यापासून परावृत्त करत नाही. 99% गॅस गिझरच्या बॉक्स वर to be used in well ventilated area  असे स्पष्ट लिहिलेले असते. ही सूचना पाळून अपघात टाळता येईल.

आणखी एक संभाव्य धोका जो प्रत्येक गॅस वर चालणाऱ्या उपकरणाबाबत असतो तो म्हणजे गॅसचा भडका. गॅस गिझर व गॅस शेगडी दोन्हीला लागू पडतो. मग गिझर व शेगडी दोन्ही वापरायचं बंद करणार की वापरताना काळजी घेणार हा निर्णय ज्याचा त्याचा आहे. गॅस सिलिंडर जोडण्या पूर्वी त्यातील ओ रिंग तपासणे, गॅस सिलेंडर बंदीस्त जागेत न ठेवणे, गॅस रेग्युलेटर अधिकृत ठिकाणाहून घेणे, गॅस पाईप दर दोन वर्षांनी बदलणे, गॅस गिझर नोझल मधील वायसर तपासणे, टी चा वापर टाळणे, पाच फूटाहून अधिक गॅस पाईप आवश्यक असल्यास जाणकारांकडून कॉपर पाईपिंग करून घेणे, गॅस उपकरण सिलेंडर पेक्षा अधिक उंचीवर जोडणे, दोन वर्षांनी उपकरण सर्व्हिसिंग करून घेणे, ठराविक वर्षांनंतर उपकरण बदलणे, काही शंका असल्यास रेग्युलेटर बंद करून सेफ्टी कॅप बसवणे असे अनेक उपाय सुचवलेले आहेत. ते कटाक्षाने पाळले तर अपघात टाळता येईल.

अगदी इलेक्ट्रिक गिझर वापरायचा म्हणालात तरी बाथरूममध्ये ओलसर जागेत अर्थिंग व्यवस्थित नसल्यास शॉक लागायची शक्यता असतेच. कोणतीही वस्तू वापरायची कशी, त्याचा उपयोग करताना संभाव्य धोके कसे टाळता येतील  हे विक्रेता व ग्राहक या दोघांनाही माहिती असणे आवश्यक आहे. प्रत्येक उपकरणाला हा नियम लागू होतो. 

सध्या तर गॅस गिझरना फ्लेम फेल्युअर सेन्सर, इनबिल्ट टायमर, टेम्परेचर कटअॉफ, वॉटर गॅस इंटरलॉक अशी अनेक प्रोटेक्शन दिलेली आहेत. आपण फक्त हवेशीर व सुटसुटीत जागा निवडली, पिरयॉडीक सर्व्हिसिंग केले व थोडीशी सतर्कता बाळगली म्हणजे झालं. आणखी एक महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे गॅस गिझर विक्रेता व इन्स्टॉलेशन करणारा मेकॅनिक यांची योग्य निवड करणे. बर्‍याच वेळा नॉन टेक्निकल लोक रिटेलर म्हणून काम करतात, त्यांनी ट्रेनिंग प्रोग्राम अटेंड करून  स्वतःचे याबाबत ज्ञान वाढवून ग्राहकापर्यंत पोहोचवले पाहिजे. एका गॅस सिलिंडरवर टप्प्याटप्प्याने जवळपास 7000 लिटर पाणी गरम करणाऱ्या स्वयंचलित व इन्सटंट अशा गॅस गिझरवर एकतर्फी आरोप करून लोकांच्या मनात भीती पसरवण्यापेक्षा जनजागृतीचे काम करणे हितावह आहे. प्रत्येक शहरांत आज अनेक वर्षे समाधानकारक रित्या गॅस गिझर वापरणाऱ्यांची संख्या हजारांत आहे. विक्रेते इलेक्ट्रिक व गॅस असे दोन्ही प्रकारचे गिझर घेऊन बसले आहेत. दोन्ही उपयोगी आहेत, पण दोन्हीला काळजी ही घेतलीच पाहिजे. मध्यंतरी वॉटर प्युरिफायरच्या बाबतीत पण असाच प्रकार घडला होता. आर ओ, यु व्ही, यु एफ या प्रकारातून योग्य निवड कशी करायची हे सांगायला हवे होते. त्या ऐवजी अर्ध्या हळकुंडाने पिवळे झालेले लोक पळा.. पळा.. आभाळ पडले.. असे ओरडत होते, आणि सगळे जण त्यांच्या मागे. वाहतूकीचे नियम असतात तसे उपकरण वापराचेही असतात, ते पाळले तर अपघात होण्याची शक्यता बहुधा नसते. 

मला असलेल्या थोड्या फार माहितीनुसार सदर गोष्टी सांगत आहे, त्यात त्रुटी असू शकतात.. थापा मात्र नाहीत. प्रत्येक वस्तूचे इन्स्ट्रक्शन मॅन्युअल वाचून किंवा माहिती करुन घेऊन नंतर वापर करणे योग्य ठरेल. दुर्देवाने झालेले अपघात वाईटच. पण निष्काळजीपणामुळे अपघातास आमंत्रण जायला नको एवढीच अपेक्षा आहे. मग तो गॅस गिझर असो, इलेक्ट्रिक गिझर असो वा अन्य कोणतेही उपकरण.